ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 10، دی 1401 ، شماره پی در پی 80

کاربست پیش انگاری در ایجاد طنز کلامی در گزیده ای از نمایشنامه های کمدی ایرانی دورۀ 1300-1320

صفحه (179 - 196)
محمد امین عندلیبی (نویسنده مسئول)، بهروز محمودی بختیاری
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1400

چکیده

زمینه و هدف: در زبان شناسی معاصر، کاربردشناسی یکی از شاخه های مهم این علم است که به بررسی معنایی میپردازد که گوینده یا نویسنده در یک بافت زبانی خاص، بوسیلۀ پاره گفتار خود منتقل میکند و توسط شنونده یا خواننده برداشت میشود. پیش انگاری یکی از بحثهای محوری در کاربردشناسی است که متمرکز بر موضوعی است که گوینده یا نویسنده پیش از ادای پاره گفتار فرض میکند حقیقت دارد و ناظر بر اطلاعات مشترک بین گوینده یا نویسنده و شنونده یا خواننده است. در این پژوهش چگونگی ایجاد طنز کلامی ازطریق پیش انگاری و شیوه های مورداستفادۀ این روش در گزیده ای از نمایشنامه های کمدی ایرانی طی سالهای 1300 تا 1320 مورد بررسی قرار گرفته اند.

روش مطالعه: روش شناسی مقالۀ حاضر بصورت کیفی و برمبنای پژوهش کتابخانه ای و سندگزینی بوده و با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا به ارزیابی منابع و تحلیل شش نمایشنامۀ کمدی ایرانی نوشته شده در دورۀ حکومت پهلوی اول پرداخته است.

یافته ها: با تحلیل نمایشنامه های دورۀ پهلوی اول میتوان دریافت یکی از روشهای نمایشنامه نویسان این دوره برای خلق کمدی، استفاده از طنز کلامی بوده است. کاربستِ پیش انگاری یکی از شیوه های استفاده شده توسط این نویسندگان برای ایجاد طنز کلامی است و از انواع پیش انگاریها و به روشهای مختلفی برای این منظور بهره برده اند.

نتیجه گیری: در کمدیهای دورۀ مذکور، طنز کلامی براساس انواع پیش انگاری و با استفاده از روشهایی مانند نقض پیش انگاری شخصیتها یا مخاطب، تضاد پیش انگاری شخصیتها، استفادۀ طنزآمیز از انواع پیش انگاری، برهم خوردن شکلی از پیش انگاری یا تبدیل نوعی پیش انگاری به نوعی دیگر ساخته میشوند.

کلمات کلیدی
زبانشناسی , کاربردشناسی , پیش انگاری , طنز کلامی , کمدی , نمایشنامه های دورۀ پهلوی اول

• آقاگل زاده، فردوس. (1399). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. چاپ دوم. تهران: علمی، ص130.
• بهبهانی، شمس الدین. (1381). «آموزشگاه اکابر». علی میرانصاری و مهرداد ضیائی (گردآورندگان). گزیدۀ اسناد نمایش در ایران، جلد دوم. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، صص530-503.
• بهروز، ذبیح الله. (1381). «جیجک علیشاه». علی میرانصاری و مهرداد ضیائی (گردآورندگان). گزیدۀ اسناد نمایش در ایران، جلد دوم. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، صص 418-385.
• چپمن، شیوان. (1398). معنی کاربردشناختی. ترجمۀ محمدرضا بیاتی. تهران: علمی، ص71، 73 و 80.
• حالتی، رفیع. (1385). «افتضاح». معصومه تقی پور (گردآورنده). نمایشنامه های تک پردۀ رفیع حالتی. تهران: روزبهان. صص75-31.
• حری، ابوالفضل. (1387). دربارۀ طنز: رویکردی نوین به طنز و شوخ طبعی. تهران: سورۀ مهر، صص45 و 57.
• خیرخواه، حسین. (1381). «سه عاشق پُررو». علی میرانصاری و مهرداد ضیائی (گردآورندگان). گزیدۀ اسناد نمایش در ایران، جلد دوم. تهران: سازمان اسناد ملی ایران. صص 580-567.
• دبیرمقدم، محمد. و احمدزاده کلات، جواد. (1400). «بهینگی در متن: محرکهای پیش انگاری». پژوهشهای زبا شناسی تطبیقی. (21) 11، صص22-1.
• صفوی، کورش. (1380). «نگاهی به پیش انگاری از دو چشم انداز». نامۀ مفید. شمارۀ 28: صص148-121.
• صفوی، کورش. (1399). درآمدی بر معنی شناسی. چاپ ششم. تهران: سورۀ مهر، ص138.
• صفوی، کورش. (1400). آشنایی با زبانشناسی در مطالعات ادب فارسی. چاپ سوم. تهران: علمی، صص41، 300-293.
• کریچلی، سایمون. (1384). در باب طنز. ترجمۀ سهیل سُمی. تهران: ققنوس، ص13.
• گوران، هیوا. (1360). کوششهای نافرجام: سیری در صد سال تیاتر ایران. تهران: آگاه، ص150.
• لایکن، ویلیام. (1399). فلسفۀ زبان: مدخلی معاصر. ترجمۀ مهدی اخوان و مهدی رزاقی. تهران: علمی و فرهنگی، ص312.
• لاینز، جان. (1391). درآمدی بر معنی شناسی زبان. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: علمی، ص425.
• مقدم، حسن. (1386). «جعفرخان از فرنگ آمده». جمشید ملک پور (نویسنده و گردآورنده). ادبیات نمایشی در ایران، جلد سوم. تهران: توس، صص318-281.
• ملک پور، جمشید. (1386). ادبیات نمایشی در ایران، جلد سوم. تهران: توس، ص158، 184 و 211.
• نصر، علی. (1386). «عجب پُکری». جمشید ملک پور (نویسنده و گردآورنده). ادبیات نمایشی در ایران، جلد سوم. تهران: توس، صص495-481.
• الوت، نیکولاس. (1399). کلیدواژه های کاربردشناسی. ترجمۀ مهرداد امیری و بهداد امیری. تهران: نویسه پارسی، ص186.
• یول، جورج. (1393). کاربردشناسی زبان، ترجمۀ محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توانگر. چاپ ششم. تهران: سمت، صص11، 46-40.